Tăng huyết áp đang trở thành "kẻ giết người thầm lặng" len lỏi vào đời sống của hàng triệu người. Tại Việt Nam, bệnh này là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến đột quỵ, suy tim, suy thận, tàn phế sớm và tử vong. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2023, có khoảng 1,28 tỷ người trưởng thành từ 30 đến 79 tuổi đang sống chung với tăng huyết áp – trong đó gần một nửa không biết mình mắc bệnh. Đáng chú ý, 2/3 số ca nằm ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, bao gồm Việt Nam.

Kết quả điều tra STEPS năm 2021 cho thấy, 26,2% người trưởng thành Việt Nam (từ 18 đến 69 tuổi) bị tăng huyết áp. Tỷ lệ này ở nam giới là 33,3%, cao hơn nhiều so với 19,1% ở nữ. Tuy nhiên, chỉ 40,2% người bệnh biết mình mắc bệnh, và chưa đến 25% đang được điều trị đúng cách. Những con số này là lời cảnh báo nghiêm trọng về việc cần nâng cao nhận thức, sàng lọc sớm, điều trị liên tục và chăm sóc lâu dài cho người bệnh.

Chế độ ăn lành mạnh – điểm khởi đầu quan trọng trong kiểm soát huyết áp

Ăn mặn, nhiều dầu mỡ và ít rau xanh là những yếu tố góp phần làm huyết áp tăng cao. Natri trong muối làm cơ thể giữ nước, làm tăng thể tích máu và tạo áp lực lên mạch máu. Chất béo bão hòa trong đồ chiên rán, thức ăn nhanh làm tăng cholesterol xấu, gây xơ vữa động mạch. Trong khi đó, thiếu kali – một chất có nhiều trong rau củ – khiến mạch máu kém đàn hồi và dễ tổn thương.

Người Việt đang tiêu thụ trung bình 8,1g muối/ngày – cao hơn 60% so với khuyến nghị của WHO (dưới 5g/ngày). Đồng thời, lượng rau củ trung bình mỗi ngày cũng chưa đạt chuẩn. Để cải thiện, mỗi gia đình nên tập thói quen nêm nhạt khi nấu ăn, giảm bớt nước mắm, bột canh và các món muối chua. Việc đọc kỹ nhãn thực phẩm, chọn sản phẩm có hàm lượng muối thấp (dưới 1g muối/100g) và ưu tiên ăn rau xanh, trái cây tươi là những cách đơn giản để giảm nguy cơ tăng huyết áp.

Vận động đều đặn – "liều thuốc không kê đơn" giúp hạ huyết áp tự nhiên

Tập thể dục giúp tim hoạt động hiệu quả hơn, giảm sức cản mạch máu, từ đó làm giảm huyết áp. Ngoài ra, vận động giúp giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ, kiểm soát cân nặng và mỡ máu.

Theo nghiên cứu của Pescatello và cộng sự năm 2019, tập aerobic thường xuyên giúp giảm trung bình 5–8 mmHg huyết áp tâm thu – tương đương với hiệu quả của một số loại thuốc điều trị. WHO khuyến nghị người trưởng thành nên dành ít nhất 150 phút/tuần cho các hoạt động thể lực mức độ vừa phải như đi bộ nhanh, đạp xe, làm vườn hoặc dọn dẹp nhà cửa. Chia đều thành 30 phút mỗi ngày, 5 ngày trong tuần sẽ giúp việc duy trì trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.

Theo dõi huyết áp – phát hiện sớm, can thiệp đúng thời điểm

Tăng huyết áp thường diễn ra âm thầm, không triệu chứng. Nhiều người chỉ phát hiện ra bệnh khi đã có biến chứng như đột quỵ hoặc suy thận. Vì vậy, theo dõi huyết áp định kỳ là việc làm quan trọng. Người từ 40 tuổi trở lên nên đo huyết áp ít nhất mỗi 6 tháng. Việc tự đo tại nhà bằng máy điện tử – vào buổi sáng, khi nghỉ ngơi – có thể cho kết quả khá chính xác.

Chỉ số huyết áp bình thường là dưới 140/90 mmHg. Nếu cao hơn, người bệnh cần được kiểm tra thêm và tư vấn điều trị tại cơ sở y tế. Với những người đã được chẩn đoán, việc dùng thuốc đều đặn, không tự ý bỏ thuốc, cùng với điều chỉnh lối sống là điều kiện tiên quyết để kiểm soát huyết áp lâu dài.

Mỗi người dân là bác sĩ đầu tiên cho chính mình

Thông điệp "Ăn uống lành mạnh – Vận động đều – Kiểm soát huyết áp tốt" không phải là khẩu hiệu suông. Đó là lời nhắc nhở cho mỗi người về một lối sống đơn giản nhưng bền vững. Từ một bữa ăn ít muối, thói quen đi bộ hằng ngày đến việc tự đo và ghi chép huyết áp – tất cả đều là những hành động nhỏ nhưng mang lại lợi ích lớn trong phòng bệnh tim mạch.

Đừng đợi đến khi huyết áp tăng mới thay đổi. Hãy bắt đầu từ hôm nay – vì một trái tim khỏe, một cuộc sống vững vàng – cho bạn và cho cả những người thân yêu.