Nhằm siết chặt quản lý việc sản xuất, kinh doanh rượu, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 94/2012/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 1/1/2013. Tuy nhiên qua gần 5 năm thực hiện Nghị định 94, tình trạng sản xuất, kinh doanh rượu vẫn còn nhiều bất cập. Hiện nay, còn xảy ra tình trạng người dân sản xuất rượu không để buôn bán mà chỉ để tự dùng và biếu tặng nhau, việc quản lý và giám sát cũng rất khó khăn.

Theo các chuyên gia y tế, nguyên nhân của các vụ ngộ độc rượu chủ yếu do đối tượng đã pha chế cồn công nghiệp có nồng độ Methanol cao nhiều lần giới hạn cho phép bán cho người tiêu dùng gây ngộ độc cấp tính; bên cạnh đó, nhận thức của người tiêu dùng về tác hại, nguy cơ mất an toàn khi sử dụng các sản phẩm rượu không rõ nguồn gốc, xuất xứ, được nấu thủ công, rượu ngâm động vật, thực vật, không nhãn mác còn hạn chế; nhất là tại các vùng có điều kiện kinh tế khó khăn.

Hầu hết các hộ dân nấu rượu theo phương pháp chưng cất thủ công để phục vụ nhu cầu tiêu dùng phổ thông, hoàn toàn không qua các khâu cấp phép, kiểm định chất lượng, vệ sinh thực phẩm... Hoạt động kinh doanh rượu thủ công cũng hết sức phổ biến như bán dạo khắp các ngõ phố; nhà hàng, khách sạn, quán cơm, quán nhậu bình dân; quán cóc vỉa hè… Rượu thủ công được sản xuất, chế biến tại hộ gia đình với quy mô nhỏ lẻ, manh mún. Điều kiện nơi sản xuất, chế biến chỉ tận dụng không gian nhỏ hẹp tại gia đình để nấu rượu. Nguyên liệu sản xuất (gạo để nấu rượu, men rượu, nguồn nước sử dụng để nấu rượu…) được mua tại địa phương không rõ nguồn gốc, xuất xứ hoặc tận dụng nguồn nguyên liệu sẵn có tại gia đình để sản xuất, chế biến rượu nên vấn đề an toàn thực phẩm không thể kiểm soát. Quy trình chế biến đa phần dựa vào kinh nghiệm được truyền từ thế hệ này sang thế hệ kế tiếp.

Theo Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm Hà Nội, các hộ gia đình nấu rượu truyền thống không kinh doanh trên thị trường nhưng vẫn bán rượu cho người thân quen theo kiểu trao tay, một số hộ kinh doanh tạp hóa có bán rượu không có giấy phép kinh doanh bán lẻ rượu, rượu không nguồn gốc. Đây là khó khăn trong việc quản lý hoạt động sản xuất kinh doanh rượu thủ công. Trong khi đó lực lượng cán bộ quản lý, cán bộ làm công tác an toàn thực phẩm còn mỏng chủ yếu kiêm nhiệm, đặc biệt tuyến xã, phường thị trấn chưa có cán bộ phụ trách an toàn thực phẩm lĩnh vực công thương; địa bàn quản lý rộng, sự hỗ trợ giữa sở, ngành liên quan hạn chế nên việc xử lý càng khó khăn.

Trước khi Luật An toàn thực phẩm năm 2010 được ban hành, toàn bộ lĩnh vực an toàn thực phẩm, trong đó có rượu thủ công đều do ngành y tế quản lý, là cơ quan chủ quản chịu trách nhiệm. Nhưng khi Luật An toàn thực phẩm được ban hành thì lĩnh vực an toàn thực phẩm được giao lại cho ngành công thương quản lý và chịu trách nhiệm từ khâu nguyên liệu đến lưu thông trên thị trường. Do đó, công tác kiểm tra, kiểm soát của lực lượng quản lý thị trường cũng gặp nhiều khó khăn.

Để bán được sản phẩm rượu thủ công ra ngoài thị trường, cần qua nhiều thủ tục quản lý hành chính nhà nước như: giấy phép sản xuất rượu, đăng ký tem, nhãn hàng hóa, công bố hợp quy… song song đó là gắn liền với các chế tài xử phạt với số tiền phạt cao so với quy mô sản xuất thực tế tại hộ gia đình.

Mặc dù việc chỉ đạo các lực lượng chức năng tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát đối với việc sản xuất rượu thủ công nhưng cho đến nay thực tế công tác này chỉ mới dừng lại ở việc tuyên truyền, nhắc nhở là chính.

Qua kiểm tra ở các địa phương cho thấy, dù đã có nghị định về sản xuất rượu thủ công và phân cấp cho chính quyền địa phương cấp giấy đăng ký kinh doanh cho hộ gia đình nhưng việc cấp phép ở cơ sở rất ít. Nguyên nhân cũng do hộ nấu rượu thủ công quy mô nhỏ lẻ nên chưa đăng ký kinh doanh. Một số hộ gia đình sản xuất rượu thủ công nhằm mục đích kinh doanh muốn xin cấp phép nhưng không đáp ứng được các điều kiện theo Nghị định 94, nhất là quy định về an toàn thực phẩm và giấy tờ xác nhận quyền sử dụng hợp pháp nhãn hiệu hàng hóa cho rượu.

Tại cuộc họp chuyên đề Nhóm đối tác y tế tham vấn dự thảo Luật phòng, chống tác hại của rượu bia vào ngày 18/7, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cho rằng, để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh rượu thủ công cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền phổ biến quy định của pháp luật về điều kiện sản xuất, lưu thông rượu thủ công; triển khai nghiêm túc, hiệu quả công tác ký cam kết không sản xuất, kinh doanh, buôn bán rượu không rõ nguồn gốc xuất xứ đối với các tổ chức, cá nhân. Đi đôi với tuyên truyền, giáo dục, vận động người dân sản xuất, kinh doanh rượu theo đúng quy định pháp luật, tiêu thụ rượu an toàn, có nguồn gốc xuất xứ.

Bộ trưởng cũng cho rằng, hiện nay rượu thủ công, rượu tự nấu đang rất sẵn có, phần lớn người dân đều dự trữ trong nhà. Họ sản xuất không để buôn bán mà để tự dùng và để biếu tặng nhau, do vậy càng khó khăn cho việc quản lý và giám sát. Rất khó quy vào một khung quy định nhất định cũng như có cách trọn vẹn giải quyết vấn đề này. Ngoài những giải pháp trên, Bộ Y tế sẽ đề ra lộ trình cụ thể từ năm 2022 để tiến tới đích chung là quản lý, hạn chế rượu bia, nhất là rượu tự nấu.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!