Iod là vi chất thiết yếu giúp tuyến giáp sản xuất hormone điều hòa trao đổi chất, phát triển trí tuệ và thể chất. Thiếu iod có thể gây ra các rối loạn nghiêm trọng như bướu cổ, suy giáp, sinh non, chậm phát triển ở trẻ em và sa sút trí tuệ ở người lớn.

Từ năm 1995, Việt Nam triển khai Chương trình Phòng chống các rối loạn do thiếu iod trên toàn quốc, đưa độ phủ muối iod đạt 92,3% vào năm 2005. Nhờ đó, WHO và UNICEF đã công nhận Việt Nam thanh toán thành công thiếu iod - một cột mốc y tế quan trọng.

Tuy nhiên, từ năm 2006, do thay đổi trong chính sách quản lý - cụ thể là Nghị định 163/2005/NĐ-CP loại bỏ quy định "muối dùng cho người ăn phải là muối iod" - việc muối hóa iod toàn dân không còn bắt buộc. Hệ thống chỉ đạo, giám sát và kinh phí cho chương trình giảm mạnh, khiến công tác phòng chống gặp nhiều khó khăn.

Các cuộc điều tra những năm gần đây cho thấy tình trạng iod trong cộng đồng đang suy giảm rõ rệt. Năm 2008, tỷ lệ phủ muối iod tại khu vực miền Nam giảm từ 88,8% xuống còn 70,8%, chỉ 25,6% xã có muối đạt chuẩn phòng bệnh. Đến năm 2010, chỉ 45,1% hộ gia đình sử dụng muối iod đủ tiêu chuẩn.

Theo điều tra năm 2014 của Bệnh viện Nội tiết Trung ương, tỷ lệ bướu cổ ở trẻ em là 9,8%, mức iod niệu trung vị đạt 84 µg/L, trong khi độ phủ muối iod chỉ còn 62,6% - tất cả đều thấp hơn khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Những con số này cho thấy hiệu quả phòng chống thiếu iod đang có xu hướng giảm dần theo thời gian.

Nghiên cứu năm 2018 của Bệnh viện Nội tiết Trung ương ghi nhận: 90,6% hộ gia đình có sử dụng muối hoặc gia vị mặn chứa iod, nhưng chỉ 79,6% đạt chuẩn phòng bệnh. Mức iod niệu trung bình là 9,7 µg/dl, thấp hơn ngưỡng khuyến cáo, trong đó vùng Trung du và miền núi phía Bắc có mức thấp nhất (72 µg/dl). Đến năm 2024, khảo sát tại Duyên hải miền Trung cho thấy độ phủ muối và gia vị mặn đạt chuẩn chỉ 57,5%, trong khi 21,7% người dân đã có biểu hiện thiếu iod ở mức độ nhẹ.

Các chuyên gia cảnh báo, nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời, Việt Nam có thể đối mặt với sự trở lại của dịch thiếu iod, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, trí tuệ và năng suất lao động của thế hệ tương lai.

Khuyến cáo: Người dân nên sử dụng muối iod và các gia vị mặn bổ sung iod hàng ngày để bảo vệ tuyến giáp, phát triển trí tuệ và duy trì thành quả phòng chống thiếu iod quốc gia.